1.7 Podstawowe zlecenia giełdowe (PKC, PCR, z limitem)

Masz już rachunek maklerski i wiesz, jakie instrumenty są dostępne na giełdzie. Teraz czas na kluczowy element aktywnego inwestowania – składanie zleceń. Zlecenie maklerskie to Twoja instrukcja dla domu maklerskiego, co chcesz kupić lub sprzedać, w jakiej ilości i na jakich warunkach. System transakcyjny GPW oferuje różne rodzaje zleceń, które dają inwestorom elastyczność w realizacji ich strategii. W tym module skupimy się na trzech najbardziej podstawowych i najczęściej używanych typach zleceń: PKC, PCR oraz zleceniu z limitem ceny.

Czym Jest Zlecenie Maklerskie?

Zanim przejdziemy do konkretnych typów, przypomnijmy: zlecenie maklerskie to formalne polecenie złożone przez inwestora za pośrednictwem platformy transakcyjnej domu maklerskiego, dotyczące kupna lub sprzedaży określonej liczby papierów wartościowych (np. akcji) na giełdzie. Każde zlecenie musi zawierać co najmniej następujące elementy:

• Kierunek: Czy chcesz kupić (Buy) czy sprzedać (Sell) dany instrument.
• Nazwa instrumentu: Dokładne oznaczenie papieru wartościowego (np. ticker spółki, kod ISIN obligacji).
• Liczba (Wolumen): Ile sztuk danego instrumentu chcesz kupić lub sprzedać.
• Typ zlecenia: Określenie warunków realizacji (np. PKC, z limitem).
• Warunki cenowe (jeśli dotyczy): Np. limit ceny w zleceniu z limitem.
• Termin ważności: Jak długo zlecenie ma być aktywne w systemie (np. na daną sesję, do określonej daty, do odwołania – choć nie wszystkie opcje są zawsze dostępne).

Zrozumienie różnic między typami zleceń jest kluczowe, ponieważ wpływają one na prawdopodobieństwo realizacji transakcji, cenę, po jakiej zostanie ona zawarta, oraz szybkość wykonania.

Zlecenie PKC (Po Każdej Cenie) – Szybkość ponad Cenę

Zlecenie PKC (Po Każdej Cenie) to najprostszy i najszybszy sposób na zawarcie transakcji. Składając zlecenie PKC, deklarujesz chęć kupna lub sprzedaży określonej liczby papierów wartościowych po najlepszej możliwej cenie (lub cenach) aktualnie dostępnych w arkuszu zleceń po przeciwnej stronie.

Jak działa zlecenie PKC? * Priorytet realizacji: Zlecenia PKC mają najwyższy priorytet realizacji w systemie transakcyjnym GPW. Są realizowane natychmiast po wprowadzeniu do systemu, o ile po przeciwnej stronie arkusza znajdują się jakiekolwiek zlecenia oczekujące. * Brak gwarancji ceny: Składając PKC, nie masz kontroli nad dokładną ceną transakcji. Zlecenie zostanie zrealizowane po najlepszych dostępnych kursach. Jeśli wolumen Twojego zlecenia jest większy niż wolumen najlepszej oferty przeciwnej, zlecenie będzie realizowane po kolejnych, coraz mniej korzystnych cenach, aż do pełnego wykonania (lub wyczerpania ofert po przeciwnej stronie). * Realizacja: Zlecenie PKC jest realizowane w całości lub w części, która może być zrealizowana natychmiast. Niezrealizowana część zlecenia PKC (jeśli np. zabrakło ofert po przeciwnej stronie) jest automatycznie anulowana.

Kiedy stosować zlecenie PKC? * Gdy priorytetem jest szybkość zawarcia transakcji, a niekoniecznie uzyskanie konkretnej ceny. * Gdy chcesz mieć pewność, że Twoje zlecenie zostanie zrealizowane (o ile jest płynność na rynku). * Na rynkach o dużej płynności i niskim spreadzie (różnicy między najlepszą ofertą kupna i sprzedaży), gdzie ryzyko realizacji po niekorzystnej cenie jest mniejsze. * W sytuacjach, gdy chcesz szybko zareagować na ważną informację rynkową (choć wiąże się to z ryzykiem).

Ryzyko zlecenia PKC: Największym ryzykiem jest brak kontroli nad ceną. Na rynkach o małej płynności lub w okresach dużej zmienności, zlecenie PKC może zostać zrealizowane po cenach znacznie odbiegających od oczekiwanych (tzw. poślizg cenowy - slippage). Możesz kupić drożej lub sprzedać taniej, niż zakładałeś, obserwując ostatnie notowania.

Przykład: Chcesz szybko kupić 100 akcji spółki ABC. Ostatnia transakcja była po 50 zł. W arkuszu zleceń najlepsza oferta sprzedaży (ask) to 50.10 zł (na 50 akcji), a kolejna to 50.20 zł (na 150 akcji). Składasz zlecenie Kupna 100 akcji PKC. * System natychmiast kupuje 50 akcji po 50.10 zł. * Następnie kupuje pozostałe 50 akcji po 50.20 zł. Twoje zlecenie zostało zrealizowane w całości, ale średnia cena zakupu wyniosła 50.15 zł, czyli więcej niż ostatnia transakcja i więcej niż najlepsza początkowa oferta sprzedaży.

Zlecenie z Limitem Ceny – Kontrola ponad Szybkość

Zlecenie z Limitem Ceny daje Ci pełną kontrolę nad ceną, po jakiej chcesz zawrzeć transakcję, ale nie gwarantuje jej realizacji.

Jak działa zlecenie z limitem? * Określenie limitu: Składając zlecenie kupna z limitem, określasz maksymalną cenę, jaką jesteś gotów zapłacić za papier wartościowy. Składając zlecenie sprzedaży z limitem, określasz minimalną cenę, za jaką jesteś gotów sprzedać. * Realizacja: Zlecenie z limitem zostanie zrealizowane tylko wtedy, gdy w arkuszu zleceń po przeciwnej stronie pojawi się oferta z ceną równą Twojemu limitowi lub lepszą (czyli niższą ceną sprzedaży przy zleceniu kupna lub wyższą ceną kupna przy zleceniu sprzedaży). * Oczekiwanie w arkuszu: Jeśli w momencie złożenia zlecenia nie ma odpowiedniej oferty po przeciwnej stronie, Twoje zlecenie trafia do arkusza zleceń i oczekuje na realizację. Jest umieszczane w kolejce zgodnie z priorytetem ceny (im lepsza cena, tym wyżej) i czasu (przy tej samej cenie, wcześniejsze zlecenia mają pierwszeństwo). * Brak gwarancji realizacji: Jeśli rynek nigdy nie osiągnie Twojego limitu ceny (lub lepszej), zlecenie nie zostanie zrealizowane i wygaśnie po upływie terminu ważności.

Kiedy stosować zlecenie z limitem? * Gdy priorytetem jest uzyskanie konkretnej ceny lub lepszej, a niekoniecznie natychmiastowa realizacja. * Gdy chcesz uniknąć ryzyka kupna zbyt drogo lub sprzedaży zbyt tanio, zwłaszcza na rynkach o mniejszej płynności lub większej zmienności. * Gdy masz określoną strategię wejścia lub wyjścia z inwestycji po konkretnych poziomach cenowych. * Gdy składasz zlecenie poza godzinami sesji i chcesz zabezpieczyć się przed niekorzystnym otwarciem rynku.

Ryzyko zlecenia z limitem: Największym ryzykiem jest brak realizacji zlecenia. Jeśli ustawisz limit zbyt agresywnie (zbyt niski limit kupna lub zbyt wysoki limit sprzedaży), a rynek pójdzie w przeciwnym kierunku, Twoje zlecenie może nigdy nie zostać wykonane, a Ty możesz przegapić okazję inwestycyjną lub nie zamknąć pozycji na czas.

Przykład: Chcesz kupić 100 akcji spółki XYZ, ale nie chcesz zapłacić więcej niż 25 zł za akcję. Aktualny kurs to 25.20 zł, a najlepsza oferta sprzedaży (ask) to 25.15 zł. Składasz zlecenie Kupna 100 akcji z limitem 25.00 zł. * Twoje zlecenie trafia do arkusza zleceń po stronie popytowej z ceną 25.00 zł. * Będzie ono oczekiwać, aż ktoś inny złoży zlecenie sprzedaży po cenie 25.00 zł lub niższej. * Jeśli kurs akcji spadnie i pojawi się oferta sprzedaży po 25.00 zł (lub np. 24.95 zł), Twoje zlecenie zostanie zrealizowane (w całości lub części) po tej cenie (lub lepszej). * Jeśli kurs akcji będzie nadal rósł i nigdy nie spadnie do 25.00 zł, Twoje zlecenie nie zostanie zrealizowane.

Zlecenie PCR (Po Cenie Rynkowej) – Kompromis?

Zlecenie PCR (Po Cenie Rynkowej) jest pewnym rodzajem hybrydy między PKC a zleceniem z limitem, choć bliżej mu do PKC. Podobnie jak PKC, ma wysoki priorytet realizacji i jest wykonywane natychmiast po najlepszych dostępnych cenach po przeciwnej stronie arkusza.

Jak działa zlecenie PCR? * Realizacja po najlepszych cenach: Zlecenie PCR jest realizowane po najlepszej cenie (lub cenach) dostępnych w arkuszu po przeciwnej stronie, tak samo jak PKC. * Ograniczenie do najlepszego limitu: Kluczowa różnica polega na tym, że zlecenie PCR jest realizowane tylko do wysokości wolumenu dostępnego po najlepszej cenie po przeciwnej stronie arkusza. * Konwersja na zlecenie z limitem: Jeśli zlecenie PCR nie zostanie w całości zrealizowane po najlepszej cenie (bo wolumen tej oferty był mniejszy niż wolumen zlecenia PCR), niezrealizowana część zlecenia PCR jest automatycznie przekształcana w zlecenie z limitem ceny równym kursowi ostatniej zawartej transakcji w ramach realizacji tego zlecenia PCR.

Kiedy stosować zlecenie PCR? * Gdy zależy Ci na szybkiej realizacji, ale chcesz mieć pewne (choć ograniczone) zabezpieczenie przed realizacją po bardzo niekorzystnych cenach w głębi arkusza (jak to może się zdarzyć przy PKC na mało płynnym rynku). * Na rynkach, gdzie płynność poza najlepszą ofertą może być znacznie gorsza.

Ryzyko zlecenia PCR: * Podobnie jak PKC, nie masz pełnej kontroli nad ceną realizacji (przynajmniej tej pierwszej części). * Istnieje ryzyko częściowej realizacji – jeśli wolumen najlepszej oferty jest mały, tylko niewielka część Twojego zlecenia zostanie wykonana natychmiast, a reszta stanie się zleceniem z limitem, które może nie zostać zrealizowane.

Przykład: Chcesz sprzedać 500 akcji spółki DEF. Najlepsza oferta kupna (bid) w arkuszu to 80.00 zł (na 200 akcji), a kolejna to 79.50 zł (na 1000 akcji). Składasz zlecenie Sprzedaży 500 akcji PCR. * System natychmiast sprzedaje 200 akcji po 80.00 zł (wykorzystując całą najlepszą ofertę kupna). * Pozostaje niezrealizowana część zlecenia: 500 - 200 = 300 akcji. * Ta niezrealizowana część (300 akcji) automatycznie przekształca się w zlecenie Sprzedaży z limitem 80.00 zł (kurs ostatniej transakcji w ramach realizacji PCR). * To zlecenie z limitem 80.00 zł trafia do arkusza po stronie podażowej i oczekuje na pojawienie się zleceń kupna z limitem 80.00 zł lub wyższym.

Porównanie Podstawowych Typów Zleceń

Dodatkowe Warunki Zleceń

Oprócz podstawowego typu (PKC, PCR, limit), zlecenia mogą mieć dodatkowe warunki określające ich ważność lub sposób realizacji. Najważniejsze z nich to:

• Termin Ważności:

  • Na daną sesję (D): Zlecenie jest ważne tylko do końca sesji giełdowej, na której zostało złożone. Jeśli nie zostanie zrealizowane, automatycznie wygasa.
  • Ważne do określonej daty (DATA): Zlecenie pozostaje aktywne w systemie do końca sesji we wskazanym dniu (włącznie).
  • Ważne do odwołania (WDA) / Bezterminowe (bez terminu): Zlecenie jest aktywne do momentu jego pełnej realizacji lub anulowania przez inwestora (często z ograniczeniem czasowym narzuconym przez dom maklerski, np. 30 dni).
  • Wykonaj i Anuluj (WIA): Zlecenie jest realizowane w części, w jakiej jest to możliwe natychmiast po wprowadzeniu do systemu, a niezrealizowana część jest automatycznie anulowana. Stosowane głównie ze zleceniami z limitem.
  • Wykonaj lub Anuluj (WLA): Zlecenie musi być zrealizowane w całości natychmiast po wprowadzeniu do systemu. Jeśli nie jest to możliwe, zlecenie jest w całości anulowane. Stosowane głównie ze zleceniami z limitem.

• Warunek Wielkości Ujawnianej (WWU) / Zlecenie z Wielkością Ujawnianą (Iceberg): Pozwala na złożenie dużego zlecenia, ale ujawnienie w arkuszu zleceń tylko jego niewielkiej części. Gdy ujawniona część zostanie zrealizowana, automatycznie ujawniana jest kolejna porcja, aż do wyczerpania całego zlecenia. Stosowane przez dużych inwestorów, aby nie zdradzać swoich pełnych zamiarów i nie wpływać gwałtownie na kurs.

• Minimalna Wielkość Wykonania (MWW): Zlecenie zostanie zrealizowane tylko wtedy, gdy możliwe jest wykonanie transakcji na co najmniej określoną minimalną liczbę papierów wartościowych. Jeśli nie, zlecenie jest odrzucane lub anulowane.

Jak Wybrać Odpowiedni Typ Zlecenia?

Wybór zlecenia zależy od Twojej strategii, oceny sytuacji rynkowej i tolerancji na ryzyko:

• Jeśli chcesz kupić lub sprzedać natychmiast, a cena nie jest najważniejsza (np. na bardzo płynnym rynku lub w panice): Rozważ PKC (świadomy ryzyka poślizgu) lub ewentualnie PCR.
• Jeśli masz określoną cenę, po której chcesz wejść lub wyjść z inwestycji, i możesz poczekać: Użyj zlecenia z limitem.
• Jeśli obawiasz się dużego poślizgu cenowego przy PKC na mniej płynnym instrumencie, ale nadal zależy Ci na szybkiej realizacji przynajmniej części zlecenia: Rozważ PCR.
• Dla początkujących inwestorów, zwłaszcza na mniej płynnych aktywach, generalnie bezpieczniejszym wyborem jest zlecenie z limitem, ponieważ daje pełną kontrolę nad ceną i chroni przed nieoczekiwanie niekorzystnymi transakcjami.

Przed złożeniem każdego zlecenia dokładnie sprawdź wszystkie jego parametry – kierunek, instrument, wolumen, typ, limit (jeśli dotyczy) i termin ważności. Pomyłka może być kosztowna!

Sekcja FAQ (Najczęściej Zadawane Pytania)

1. Które zlecenie jest najlepsze dla początkującego? Generalnie, dla początkujących najbezpieczniejsze jest zlecenie z limitem ceny. Daje ono pełną kontrolę nad maksymalną ceną zakupu lub minimalną ceną sprzedaży, chroniąc przed niekorzystnym poślizgiem cenowym, choć nie gwarantuje realizacji.

2. Czy zlecenie PKC zawsze zostanie zrealizowane? Zlecenie PKC zostanie zrealizowane natychmiast, o ile po przeciwnej stronie arkusza zleceń znajdują się jakiekolwiek oferty. Jeśli rynek jest całkowicie niepłynny (brak ofert przeciwnych), nawet zlecenie PKC nie zostanie wykonane.

3. Co to jest poślizg cenowy (slippage)? Poślizg cenowy to różnica między oczekiwaną ceną transakcji (np. ostatnim kursem) a ceną, po której zlecenie zostało faktycznie zrealizowane. Najczęściej występuje przy zleceniach PKC lub PCR na rynkach o małej płynności lub dużej zmienności.

4. Czy mogę anulować złożone zlecenie? Tak, możesz anulować zlecenie, które jeszcze nie zostało zrealizowane (lub jego niezrealizowaną część). Zlecenia PKC i PCR są realizowane natychmiast, więc zazwyczaj nie ma możliwości ich anulowania po złożeniu. Zlecenia z limitem oczekujące w arkuszu można anulować.

5. Jaki termin ważności zlecenia wybrać? Najczęściej stosowanym terminem jest ważność "na daną sesję" (D). Jeśli chcesz, aby zlecenie pozostało aktywne dłużej (np. czekając na osiągnięcie określonego limitu), możesz wybrać opcję "do określonej daty" lub "do odwołania" (WDA), pamiętając o ewentualnych ograniczeniach czasowych brokera.

6. Czym się różni zlecenie WIA od WLA? Zlecenie Wykonaj i Anuluj (WIA) realizuje natychmiast taką część zlecenia, jaka jest możliwa, a resztę anuluje. Zlecenie Wykonaj lub Anuluj (WLA) musi być zrealizowane w całości natychmiast – jeśli nie jest to możliwe, całe zlecenie jest anulowane.

7. Czy mogę złożyć zlecenie poza godzinami sesji giełdowej? Tak, większość domów maklerskich pozwala na składanie zleceń poza godzinami handlu. Takie zlecenie będzie oczekiwać w systemie i zostanie aktywowane na początku najbliższej sesji giełdowej.

8. Co się stanie, jeśli ustawię limit kupna wyższy niż aktualna cena sprzedaży? Twoje zlecenie kupna z limitem zostanie zrealizowane natychmiast po najlepszej dostępnej cenie sprzedaży (lub cenach), która jest równa lub niższa od Twojego limitu. Nie zapłacisz więcej niż wynosiła najlepsza oferta sprzedaży, nawet jeśli Twój limit był wyższy.

9. Co się stanie, jeśli ustawię limit sprzedaży niższy niż aktualna cena kupna? Analogicznie, Twoje zlecenie sprzedaży z limitem zostanie zrealizowane natychmiast po najlepszej dostępnej cenie kupna (lub cenach), która jest równa lub wyższa od Twojego limitu. Otrzymasz najlepszą cenę oferowaną przez kupujących, nawet jeśli Twój limit był niższy.

10. Czy zlecenie PCR jest bezpieczniejsze niż PKC? Zlecenie PCR oferuje pewną ochronę przed realizacją po bardzo złych cenach w głębi arkusza, ponieważ jest realizowane tylko po najlepszej cenie, a reszta staje się zleceniem z limitem. Jednak nadal nie masz pełnej kontroli nad ceną tej pierwszej części transakcji.

11. Co to jest zlecenie typu "iceberg" (z wielkością ujawnianą)? To zlecenie pozwala ukryć rzeczywistą wielkość zlecenia przed rynkiem, ujawniając tylko jego niewielką część w arkuszu. Ma to na celu uniknięcie gwałtownego wpływu dużego zlecenia na kurs. Stosowane głównie przez inwestorów instytucjonalnych.

12. Gdzie mogę zobaczyć arkusz zleceń? Arkusz zleceń (przynajmniej z kilkoma najlepszymi ofertami) jest zazwyczaj dostępny na platformie transakcyjnej Twojego domu maklerskiego dla każdego notowanego instrumentu.

13. Czy za złożenie niezrealizowanego zlecenia płaci się prowizję? Nie, prowizja maklerska jest pobierana tylko od zrealizowanych transakcji (kupna lub sprzedaży).

14. Czy mogę modyfikować złożone zlecenie? Tak, zazwyczaj możesz modyfikować parametry niezrealizowanego zlecenia (np. limit ceny, wolumen), o ile pozwala na to system transakcyjny i regulamin domu maklerskiego. Modyfikacja może jednak spowodować utratę priorytetu czasowego.

15. Jakie zlecenie wybrać przy kupnie akcji w IPO? W ofertach publicznych (IPO) zazwyczaj składa się zapisy na akcje po cenie emisyjnej (lub w określonym przedziale cenowym) bez możliwości wyboru typu zlecenia PKC/PCR/limit. Zasady składania zapisów określa prospekt emisyjny.