1.3 Rodzaje instrumentów finansowych na GPW (Akcje, obligacje, ETFy)

Po zrozumieniu, czym jest Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie i jak funkcjonuje, nadszedł czas, aby przyjrzeć się bliżej temu, czym właściwie można na niej handlować. GPW oferuje inwestorom dostęp do szerokiej gamy instrumentów finansowych, różniących się charakterem, poziomem ryzyka i potencjalnym zyskiem. W tym module skupimy się na trzech podstawowych i najpopularniejszych rodzajach instrumentów dostępnych dla początkujących inwestorów na polskim rynku: akcjach, obligacjach i funduszach typu ETF.

Akcje – Udział we Własności Spółki

Akcje są prawdopodobnie najbardziej znanym instrumentem giełdowym. Kupując akcję danej spółki, stajesz się jej współwłaścicielem, nabywając niewielki ułamek jej kapitału zakładowego. Posiadanie akcji daje Ci określone prawa, ale wiąże się też z ryzykiem.

Czym jest akcja? Akcja to papier wartościowy potwierdzający udział w kapitale spółki akcyjnej. Emitując akcje, spółka pozyskuje kapitał na rozwój, a inwestorzy, kupując je, liczą na wzrost wartości firmy i udział w jej zyskach.

Prawa Akcjonariusza: Jako akcjonariusz masz przede wszystkim dwa podstawowe prawa majątkowe: 1. Prawo do dywidendy: Jeśli spółka osiągnie zysk i jej władze (Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy) zdecydują o jego podziale, masz prawo do otrzymania części tego zysku proporcjonalnie do liczby posiadanych akcji. Dywidenda jest formą dochodu pasywnego dla inwestora. 2. Prawo do udziału w masie likwidacyjnej: W przypadku likwidacji spółki, po zaspokojeniu wierzycieli, masz prawo do części pozostałego majątku spółki, proporcjonalnie do posiadanych akcji.

Oprócz praw majątkowych, posiadasz również prawa korporacyjne, z których najważniejsze to: * Prawo do uczestnictwa w Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy (WZA): Możesz brać udział w najważniejszych decyzjach dotyczących spółki, takich jak wybór rady nadzorczej, zatwierdzanie sprawozdań finansowych czy właśnie decyzja o wypłacie dywidendy. * Prawo głosu na WZA: Każda akcja (zazwyczaj) daje jeden głos na Walnym Zgromadzeniu, co pozwala Ci wpływać na kierunek rozwoju firmy (choć w praktyce wpływ drobnych akcjonariuszy jest ograniczony). * Prawo do informacji: Masz prawo do uzyskiwania informacji o działalności spółki, zgodnie z przepisami prawa i regulaminami giełdy.

Jak zarabiać na akcjach? Inwestorzy mogą zarabiać na akcjach na dwa główne sposoby: 1. Wzrost kursu akcji (zyski kapitałowe): Kupujesz akcje po niższej cenie, licząc na to, że ich wartość wzrośnie w przyszłości, i sprzedajesz je z zyskiem. Wzrost kursu zależy od wielu czynników, m.in. od wyników finansowych spółki, jej perspektyw rozwoju, sytuacji w branży i ogólnej koniunktury gospodarczej. 2. Dywidendy: Regularne wypłaty części zysków przez spółkę. Nie wszystkie spółki wypłacają dywidendy – niektóre wolą reinwestować zyski w dalszy rozwój.

Ryzyko inwestowania w akcje: Inwestowanie w akcje wiąże się z ryzykiem. Kursy akcji mogą się wahać, a ich wartość może spaść poniżej ceny zakupu, prowadząc do straty kapitałowej. W skrajnym przypadku, jeśli spółka zbankrutuje, możesz stracić cały zainwestowany kapitał. Ryzyko zależy od kondycji finansowej spółki, branży, w której działa, i ogólnej sytuacji rynkowej. Akcje są generalnie uważane za bardziej ryzykowne niż obligacje, ale w długim terminie oferują potencjalnie wyższe stopy zwrotu.

Rodzaje akcji na GPW: Na GPW notowane są akcje spółek krajowych (polskich) oraz zagranicznych. Akcje różnią się wielkością spółek (duże, średnie, małe), branżą, płynnością (łatwością kupna/sprzedaży) i poziomem ryzyka.

Obligacje – Pożyczka dla Emitenta

Obligacje to zupełnie inny rodzaj instrumentu finansowego niż akcje. Kupując obligację, nie stajesz się współwłaścicielem, lecz wierzycielem emitenta. Innymi słowy, pożyczasz pieniądze spółce, rządowi lub innej instytucji, która wyemitowała obligacje.

Czym jest obligacja? Obligacja to dłużny papier wartościowy, w którym emitent (dłużnik) zobowiązuje się do zwrotu pożyczonej kwoty (wartości nominalnej obligacji) w określonym terminie (terminie wykupu) oraz do wypłaty określonych odsetek (kuponu) w ustalonych okresach (lub jednorazowo przy wykupie).

Rodzaje Obligacji: Na GPW (głównie na rynku Catalyst) oraz poza rynkiem regulowanym (np. TreasuryDirect) można spotkać różne rodzaje obligacji: 1. Obligacje Skarbowe: Emitowane przez Skarb Państwa (rząd). Uważane są za najbezpieczniejszy rodzaj obligacji w danym kraju, ponieważ ryzyko niewypłacalności państwa jest zazwyczaj bardzo niskie. Mogą mieć różne terminy wykupu (od kilku miesięcy do kilkudziesięciu lat) i różne zasady oprocentowania (stałe, zmienne, indeksowane inflacją). 2. Obligacje Komunalne: Emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego (miasta, gminy, województwa) w celu finansowania lokalnych inwestycji (np. budowy dróg, szkół). Zazwyczaj są bezpieczniejsze niż obligacje korporacyjne, ale nieco bardziej ryzykowne niż skarbowe. 3. Obligacje Korporacyjne: Emitowane przez przedsiębiorstwa w celu pozyskania kapitału na działalność. Ich bezpieczeństwo i oprocentowanie zależą od kondycji finansowej i wiarygodności kredytowej emitującej spółki. Mogą oferować wyższe oprocentowanie niż obligacje skarbowe, ale wiążą się z wyższym ryzykiem niewypłacalności emitenta.

Oprocentowanie Obligacji: Obligacje mogą mieć różne rodzaje oprocentowania: * Stałe oprocentowanie: Odsetki są wypłacane według stałej stopy procentowej przez cały okres życia obligacji. Inwestor z góry wie, jakie otrzyma przepływy pieniężne. * Zmienne oprocentowanie: Oprocentowanie jest powiązane ze wskaźnikiem rynkowym, np. stawką WIBOR (stopa procentowa na rynku międzybankowym w Polsce) plus określona marża. Wysokość odsetek zmienia się w czasie wraz ze zmianami wskaźnika bazowego. * Oprocentowanie indeksowane inflacją: Oprocentowanie składa się ze stałej marży oraz wskaźnika inflacji (CPI). Chroni to realną wartość inwestycji przed utratą siły nabywczej spowodowaną inflacją. Popularne w przypadku detalicznych obligacji skarbowych. * Obligacje zerokuponowe: Nie wypłacają regularnych odsetek, ale są sprzedawane z dyskontem (poniżej wartości nominalnej), a w terminie wykupu inwestor otrzymuje pełną wartość nominalną. Zysk wynika z różnicy między ceną zakupu a wartością nominalną.

Jak zarabiać na obligacjach? Inwestorzy zarabiają na obligacjach głównie poprzez: 1. Otrzymywanie odsetek (kuponów): Regularne płatności od emitenta zgodnie z warunkami obligacji. 2. Zwrot wartości nominalnej w terminie wykupu: Otrzymanie pożyczonej kwoty na koniec okresu inwestycji. 3. Wzrost ceny obligacji na rynku wtórnym: Ceny obligacji (szczególnie tych o stałym oprocentowaniu) mogą się zmieniać na rynku wtórnym, głównie w reakcji na zmiany stóp procentowych. Jeśli stopy procentowe spadają, ceny wcześniej wyemitowanych obligacji o wyższym stałym oprocentowaniu rosną (bo stają się bardziej atrakcyjne), co może generować zyski kapitałowe przy ich sprzedaży przed terminem wykupu.

Ryzyko inwestowania w obligacje: Obligacje są generalnie uważane za mniej ryzykowne niż akcje, ale nie są całkowicie wolne od ryzyka: * Ryzyko kredytowe (niewypłacalności): Ryzyko, że emitent nie będzie w stanie spłacić swoich zobowiązań (wypłacić odsetek lub zwrócić kapitału). Najwyższe dla obligacji korporacyjnych o słabej kondycji finansowej, najniższe dla obligacji skarbowych. * Ryzyko stopy procentowej: Dotyczy głównie obligacji o stałym oprocentowaniu. Jeśli stopy procentowe na rynku rosną, wartość rynkowa wcześniej wyemitowanych obligacji o niższym oprocentowaniu spada. * Ryzyko inflacji: Jeśli inflacja jest wyższa niż oprocentowanie obligacji (szczególnie stałe), realna wartość inwestycji (siła nabywcza) maleje. * Ryzyko płynności: Ryzyko, że trudno będzie sprzedać obligację na rynku wtórnym przed terminem wykupu po oczekiwanej cenie, szczególnie w przypadku mniej popularnych emisji.

Fundusze ETF – Dywersyfikacja w Jednym Instrumencie

Fundusze typu ETF (Exchange-Traded Fund) to stosunkowo nowy, ale zdobywający ogromną popularność instrument finansowy, który łączy cechy akcji i tradycyjnych funduszy inwestycyjnych. ETF-y pozwalają w prosty sposób zainwestować w cały rynek lub jego wybrany segment.

Czym jest ETF? ETF to fundusz inwestycyjny notowany na giełdzie, którego celem jest jak najwierniejsze odwzorowywanie zachowania określonego indeksu giełdowego (np. WIG20, S&P 500, DAX) lub ceny danego aktywa (np. złota, ropy). Jednostki uczestnictwa (lub certyfikaty inwestycyjne) takiego funduszu są notowane na giełdzie i można je kupować i sprzedawać dokładnie tak samo jak akcje – w systemie notowań ciągłych, przez rachunek maklerski.

Jak działają ETF-y? Zarządzający funduszem ETF kupuje aktywa wchodzące w skład replikowanego indeksu (np. akcje wszystkich spółek z WIG20) w proporcjach odpowiadających ich udziałowi w indeksie (replikacja fizyczna) lub stosuje instrumenty pochodne, aby uzyskać ekspozycję na dany indeks (replikacja syntetyczna). Dzięki temu wartość jednostki ETF podąża za wartością śledzonego indeksu.

Zalety ETF-ów: 1. Dywersyfikacja: Kupując jedną jednostkę ETF naśladującego szeroki indeks (np. WIG), automatycznie inwestujesz w dziesiątki lub setki różnych spółek. To znacznie obniża ryzyko w porównaniu do inwestowania w akcje pojedynczych firm. Dywersyfikacja jest kluczową zasadą bezpiecznego inwestowania. 2. Niskie koszty: ETF-y są zazwyczaj zarządzane pasywnie (ich celem jest tylko naśladowanie indeksu, a nie jego pokonanie), co sprawia, że opłaty za zarządzanie są znacznie niższe niż w przypadku tradycyjnych, aktywnie zarządzanych funduszy inwestycyjnych. 3. Płynność i transparentność: Jednostki ETF są notowane na giełdzie, można je kupować i sprzedawać w dowolnym momencie sesji giełdowej po znanych, bieżących cenach. Skład portfela ETF jest zazwyczaj publikowany codziennie. 4. Dostęp do różnych rynków i klas aktywów: Za pomocą ETF-ów można inwestować nie tylko w polskie akcje, ale także w akcje zagraniczne (np. amerykańskie, niemieckie), obligacje, surowce (złoto, ropa) czy nawet w strategie inwestycyjne (np. spółki dywidendowe, spółki wzrostowe).

ETF-y na GPW: Na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie notowanych jest kilkanaście funduszy ETF. Najpopularniejsze z nich to te, które odwzorowują główne polskie indeksy akcji: * ETF na WIG20: Pozwala zainwestować w 20 największych spółek na GPW. * ETF na mWIG40: Daje ekspozycję na 40 średnich spółek. * ETF na sWIG80: Umożliwia inwestycję w 80 małych spółek.

Dostępne są również ETF-y na indeksy zagraniczne, takie jak amerykański S&P 500 czy niemiecki DAX, co pozwala na łatwą dywersyfikację geograficzną portfela.

Ryzyko inwestowania w ETF-y: Ryzyko inwestowania w ETF zależy głównie od ryzyka aktywów bazowych, które dany ETF naśladuje. Jeśli inwestujesz w ETF na indeks akcji, ponosisz ryzyko rynkowe związane ze zmianami kursów tych akcji. Jeśli ETF śledzi indeks obligacji, głównym ryzykiem jest ryzyko stopy procentowej i ryzyko kredytowe. Istnieje również niewielkie ryzyko błędu odwzorowania (tracking error), czyli sytuacji, gdy wyniki ETF nieznacznie odbiegają od wyników śledzonego indeksu, np. z powodu kosztów zarządzania czy niedoskonałości replikacji.

Inne Instrumenty Finansowe

Oprócz akcji, obligacji i ETF-ów, na GPW dostępne są również inne, często bardziej złożone instrumenty finansowe, przeznaczone raczej dla bardziej doświadczonych inwestorów. Warto jednak o nich wspomnieć:

Instrumenty Pochodne: Ich wartość zależy od wartości innego instrumentu bazowego (np. akcji, indeksu, waluty, surowca). Najpopularniejsze na GPW to kontrakty terminowe (np. na WIG20) i opcje. Są to instrumenty o wysokim ryzyku, często wykorzystujące dźwignię finansową, co oznacza, że nawet niewielka zmiana ceny instrumentu bazowego może prowadzić do dużych zysków lub strat.
Certyfikaty Strukturyzowane: Złożone instrumenty finansowe emitowane przez instytucje finansowe, których profil wypłaty zależy od wartości określonego aktywa bazowego (np. indeksu, akcji, koszyka akcji, surowca). Mogą oferować ochronę kapitału lub potencjalnie wyższe zyski, ale ich konstrukcja bywa skomplikowana.
Produkty Strukturyzowane typu ETP (Exchange Traded Products): Szersza kategoria produktów notowanych na giełdzie, obejmująca m.in. ETF-y, ale także ETC (Exchange Traded Commodities – naśladujące ceny surowców) i ETN (Exchange Traded Notes – dłużne papiery wartościowe powiązane z wynikiem indeksu).
Prawa Poboru (PP): Dają dotychczasowym akcjonariuszom pierwszeństwo w objęciu akcji nowej emisji po ustalonej cenie. Prawa poboru są notowane na giełdzie przez krótki okres i można je kupić lub sprzedać.
Prawa do Akcji (PDA): Papiery wartościowe powstające między przydziałem akcji nowej emisji a ich zarejestrowaniem w KDPW. Umożliwiają wcześniejszy obrót nowymi akcjami.

Jako początkujący inwestor, powinieneś skupić się na zrozumieniu i inwestowaniu w podstawowe instrumenty, takie jak akcje, obligacje (zwłaszcza skarbowe) i fundusze ETF, które oferują dobrą dywersyfikację i są łatwiejsze do zrozumienia. Dopiero po zdobyciu wiedzy i doświadczenia można rozważać inwestycje w bardziej złożone produkty.

Sekcja FAQ (Najczęściej Zadawane Pytania)

1. Czym się różni akcja od obligacji? Akcja reprezentuje udział we własności spółki (jesteś współwłaścicielem), podczas gdy obligacja reprezentuje dług emitenta wobec Ciebie (jesteś wierzycielem). Akcje dają prawo do dywidendy (jeśli jest wypłacana) i potencjalnie wyższe zyski z wzrostu kursu, ale są bardziej ryzykowne. Obligacje oferują zazwyczaj stały lub przewidywalny dochód z odsetek i są generalnie bezpieczniejsze.

2. Czy każda spółka notowana na giełdzie wypłaca dywidendę? Nie, decyzja o wypłacie dywidendy zależy od polityki spółki i decyzji Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy. Niektóre spółki, zwłaszcza te dynamicznie rozwijające się, wolą reinwestować całość zysków w rozwój, zamiast dzielić się nimi z akcjonariuszami.

3. Czy obligacje Skarbu Państwa są całkowicie bezpieczne? Obligacje skarbowe emitowane przez rząd danego kraju są uważane za najbezpieczniejszy rodzaj długu w tym kraju. Jednak nawet one nie są całkowicie wolne od ryzyka, np. ryzyka inflacji (jeśli inflacja przewyższy oprocentowanie) czy, w skrajnych przypadkach, ryzyka niewypłacalności państwa (choć dla krajów rozwiniętych jest ono bardzo niskie).

4. Co to jest ETF i dlaczego jest popularny? ETF (Exchange-Traded Fund) to fundusz inwestycyjny notowany na giełdzie, który naśladuje zachowanie określonego indeksu (np. WIG20). Jest popularny, ponieważ oferuje łatwą dywersyfikację (inwestycję w wiele aktywów naraz), niskie koszty zarządzania, płynność (można go kupić/sprzedać jak akcje) i transparentność.

5. Czy inwestując w ETF na WIG20, staję się właścicielem akcji spółek z WIG20? Pośrednio tak. Fundusz ETF fizycznie kupuje akcje spółek wchodzących w skład indeksu WIG20. Posiadając jednostkę uczestnictwa tego ETF-u, masz udział w portfelu tych akcji zarządzanym przez fundusz.

6. Jakie są główne rodzaje obligacji dostępne w Polsce? Główne rodzaje to obligacje skarbowe (emitowane przez rząd), obligacje komunalne (emitowane przez samorządy) oraz obligacje korporacyjne (emitowane przez firmy). Różnią się one poziomem ryzyka i potencjalnym oprocentowaniem.

7. Czy mogę stracić pieniądze inwestując w obligacje? Tak, choć ryzyko jest generalnie niższe niż przy akcjach. Możesz stracić, jeśli emitent obligacji (zwłaszcza korporacyjnej) stanie się niewypłacalny. Możesz też ponieść stratę, sprzedając obligację o stałym oprocentowaniu na rynku wtórnym, jeśli w międzyczasie stopy procentowe wzrosły.

8. Co to jest ryzyko stopy procentowej przy obligacjach? Dotyczy głównie obligacji o stałym oprocentowaniu. Kiedy stopy procentowe na rynku rosną, nowo emitowane obligacje oferują wyższe oprocentowanie. To sprawia, że starsze obligacje z niższym stałym oprocentowaniem stają się mniej atrakcyjne, a ich cena na rynku wtórnym spada.

9. Czy ETF-y zawsze idealnie naśladują indeks? Zazwyczaj wyniki ETF-ów są bardzo zbliżone do wyników śledzonego indeksu, ale mogą wystąpić niewielkie różnice, zwane błędem odwzorowania (tracking error). Wynikają one m.in. z kosztów zarządzania funduszem, opłat transakcyjnych czy metody replikacji indeksu.

10. Gdzie mogę kupić akcje, obligacje i ETF-y notowane na GPW? Wszystkie te instrumenty możesz kupować i sprzedawać za pośrednictwem rachunku maklerskiego otwartego w licencjonowanym domu maklerskim lub banku prowadzącym działalność maklerską, który jest członkiem GPW.

11. Czy instrumenty pochodne są dla początkujących? Generalnie nie. Instrumenty pochodne, takie jak kontrakty terminowe czy opcje, są złożone i wiążą się z wysokim ryzykiem, często potęgowanym przez dźwignię finansową. Początkujący inwestorzy powinni najpierw zdobyć solidną wiedzę i doświadczenie na prostszych instrumentach.

12. Co to jest dywersyfikacja i dlaczego jest ważna? Dywersyfikacja to zasada inwestowania polegająca na rozłożeniu kapitału pomiędzy różne rodzaje aktywów (np. akcje, obligacje), różne branże, regiony geograficzne. Celem jest zmniejszenie ryzyka – strata na jednej inwestycji może być zrekompensowana zyskiem na innej. ETF-y są dobrym narzędziem do dywersyfikacji.

13. Czy obligacje korporacyjne są zawsze bardziej ryzykowne niż akcje? Niekoniecznie. Ryzyko zależy od konkretnej spółki. Obligacje dużej, stabilnej firmy mogą być bezpieczniejsze niż akcje małej, niepewnej spółki. Jednak generalnie, w ramach tej samej firmy, obligacje są uważane za mniej ryzykowne niż akcje, ponieważ w razie problemów wierzyciele (posiadacze obligacji) mają pierwszeństwo przed właścicielami (akcjonariuszami) w odzyskiwaniu środków.

14. Jakie są koszty inwestowania w ETF-y? Główne koszty to opłata za zarządzanie (zazwyczaj niska, np. 0,1-0,5% rocznie, pobierana przez fundusz) oraz prowizja maklerska za kupno/sprzedaż jednostek na giełdzie (taka sama jak przy transakcjach akcjami).

15. Czy mogę kupić obligacje skarbowe bezpośrednio od rządu? Tak, w Polsce istnieje możliwość zakupu detalicznych obligacji skarbowych bezpośrednio przez internet (na platformie obligacjeskarbowe.pl) lub w oddziałach banku PKO BP. Są to jednak inne obligacje niż te notowane na rynku Catalyst GPW.